کسوف کامل روز دوشنبه در آمریکای شمالی

نوشته علیرضا صحرایی- ادمونتون کانادا

روز دوشنبه ۲۱ اوت، در ایالات متحده بعد از ۳۸ سال اولین کسوف (خورشید گرفتگی) کامل و غیرحلقوی اتفاق خواهد افتاد. مسیر کسوف کامل از ساحل غربی ایالت اورگن در ساعت ۱۰:۱۸ صبح، به وقت محلی شروع می‌شود.

مدت کسوف کامل در هر نقطه معمولاً ۲ تا ۳ دقیقه است و به وقت محلی ۲:۴۷ بعدازظهر در ایالت کارولینای جنوبی در مدت یکساعت و بیست و نه دقیقه از خاک آمریکا وارد اقیانوس اطلس می‌شود.

کسوف مشابه خورشید گرفتگی روز دوشنبه در سراسر آمریکا آخرین بار در سال ۱۹۱۸ اتفاق افتاده است.

این کسوف در کانادا بصورت گرفتگی ناقص قابل مشاهده است.

زمان و درصد بیشترین گرفتگی در هر شهرهای کانادا بقرار زیر است:

– شهر ادمونتون، کسوف ۷۰ درصد (ساعت ۱۱ و ۳۴ دقیقه صبح، به وقت محلی)

– شهر کلگری، کسوف ۷۰ درصد (ساعت ۱۱ و ۳۳ دقیقه صبح، به وقت محلی)

– شهر ونکوور، کسوف ۸۶ درصد (ساعت ۱۰ و ۱۹ دقیقه صبح، به وقت محلی)

– شهر تورنتو، کسوف ۷۲ درصد (ساعت ۱۴ و ۲۱ دقیقه بعد ازظهر، به وقت محلی)

– شهر اوتاوا، کسوف ۶۵ درصد (ساعت ۱۴ و ۲۱ دقیقه بعد ازظهر، به وقت محلی)

– شهر مونترآل، کسوف ۶۵ درصد(ساعت ۱۴ و ۲۱ دقیقه بعد ازظهر، به وقت محلی)

در زمان وقوع پدیده‌هایی مانند خورشید گرفتگی یا ماه گرفتگی همیشه پرسش‌هایی برای افراد کنجکاو مطرح می‌شود.

از جمله پرسش‌هایی که در چند روز گذشته در باره خورشید گرفتگی  روز دوشنبه مطرح شده این است که

چرا باتوجه به اینکه ماه حدوداً‌ هر بیست نه روز یکبار بدور زمین می‌گردد، چرا کسوف هر ماه یکبار اتفاق نمی‌‌افتد؟

پاسخ : به دلیل زاویه حدود پنج درجه‌ای که بین دو صفحه مدار گردش ماه بدور زمین و مدار گردش زمین بدور خورشید وجود دارد و فاصله قابل توجه کره ماه از زمین، نسبت به شعاع زمین (که حدوداً شصت برابر است)، در ماه قمری، بعد از کسوف (که ماه یک بار دیگر بدور مرکز زمین می‌چرخد)، سایه ماه روی جایی از سطح زمین نمی‌افتد.

این اتفاق بطور متوسط هر شش‌ماه یکبار (ماه قمری) که دو صفحه با هم تقاطع پیدا کرده و در جایی از زمین (با درنظر گرفتن کسوف‌های غیرکامل و همین‌طور کسوف‌های حلقوی) روی می‌دهد.

با این همه برای دیدن یک کسوف کامل غیرحلقوی در یک ناحیه مشخص (مثلاً شهر سیلم در اورگن که امسال کسوف از آنجا در خاک آمریکا شروع می‌شود) باید حدوداً ۳۷۵ سال (بطور متوسط) منتظر ماند!

پرسش: چرا با توجه به اینکه زمین از سمت غرب به شرق حرکت وضعی دارد، کسوف هم از غرب به شرق روی مسیر خود بر سطح کره زمین حرکت می‌کند؟

پاسخ: ماه در ظاهر خيلي سريع دور زمين نمي‌گردد. يعني حركت زاويه‌ای ماه بدور مركز زمين بطور ميانگين ٣٦٠ درجه در ۲۹ روز یا حدودا نیم درجه بر ساعت (و از غرب به شرق) است، اما با توجه به فاصله بسیار دور ماه از سطح زمین (که حدوداً ۶۰ برابر شعاع زمین است)، جابه‌جایی زاویه‌ای ماه، از نظر سرعت، سريعتر از سرعت خطي سطح زمين بدور مرکز خود است، كه البته در هر عرض جغرافيايي متفاوت است.

مثلاً زمین با سرعت ۳۶۰ درجه بر ۲۴ ساعت یا همان ۱۵ درجه بر ساعت حرکت می‌کند، اما سرعت خطی ماه حدوداً ۶۰ برابر، ضربدر شعاع زمین، ضربدر نیم درجه بر ساعت است، که اگر شعاع زمین را یک واحد (تنها برای مقایسه) بگیریم، سرعت خطی ماه دو برابر بیشتر از سرعت خطی خود زمین در استوا -که بیشترین است- خواهد بود. و چون با تسامح خورشيد يك منبع نور خيلی دور است (فاصله خورشید از زمین حدود ۲۳۵۰۰ برابر شعاع زمین است و ماه از زمین همان‌طور که گفته شد حدود ۶۰ برابر شعاع زمین فاصله دارد)، سايه ماه تقريباً (باز با تسامح و بسته به محل فرود سايه‌اش و همین‌طور انحنای زمین)، با سرعتي معادل تفاوت سرعت خطی ماه و سرعت خطی سطح زمين از غرب به شرق حركت خواهد كرد.

پرسش: اگر ماه با حدود سرعت زاویه‌ای، حدود نیم درجه برساعت، از غرب به شرق حرکت می‌کند، چرا ماه از شرق طلوع و در غرب غروب می‌کند و حرکت ظاهری شرق به غرب دارد؟

پاسخ: حرکت زاویه‌ای خود ماه (حدود نیم درجه بر ساعت) مستقل از حرکت وضعی زمین بدور خودش، نسبت به مرکز زمین است و درعین حال می‌دانیم که زمین هم خود حرکت وضعی غرب به شرق بدور خود دارد (۳۶۰ درجه بر ۲۴ ساعت یا همان پانزده درجه بر ساعت)، بنابراین، حرکت ظاهری ماه نسبت به سطح‌ زمین چهارده و نیم درجه بر ساعت از شرق به غرب است و نباید این حرکت مداری را با حرکت خود کسوف بر سطح زمین که با سرعت خطی ماه منهای سرعت خطی هرنقطه از سطح زمین ارتباط دارد، اشتباه گرفت.

نکات ایمنی بسیار مهم در باره خورشید گرفتگی روز دوشنبه:

همانگونه که هرگز نباید به خورشید نگاه کرد، در حالت خورشید گرفتگی نیز مشاهده مستقیم این پدیده، با همه جذابیتی که دارد، بسیار خطرناک است.

هیچیک از انواع عینک‌های دودی و آفتابی معمولی، نباید برای مشاهده خورشید گرفتگی مورد استفاده قرار بگیرد. تنها با استفاده از فیلترهای مخصوص و عینک‌های ویژه‌ای که از مراکز فروش تلسکوپ قابل تهیه است، می توان کسوف را مشاهده کرد.

سازمان فضایی NASA نیز اطلاع داده است خورشید گرفتگی روز دوشنبه را از طریق ۱۱ دستگاه موجود در فضا، ۳ هواپیمای ویژه و بیش از ۵۰ بالون هواشناسی و با همکاری فضانوردانی که در ایستگاه فضایی بین‌المللی حضور دارند، بطور مستقیم از سایت www.nasa.gov/eclipselive-info پخش خواهد کرد.